خزرخبر: تجارب حوادث و بحران‌های ناشی از آن در کشور به‌ویژه تجربه ارزشمند خدمات‌رسانی استان‌های دیگر در زلزله رودبار و منجیل، زلزله بم، سیل گلستان، سیل نکا، برف گیلان، زلزله اهرـ ورزقان، زلزله کرمانشاه و چندین بحران سال‌های اخیر کشور و ورود مؤثر سایر استان‌ها به مناطق آسیب‌دیده برای ارائه خدمات به آسیب‌دیدگان و اثربخشی حضور آنها در تسریع عملیات نجات، امداد، اسکان اضطراری، اسکان موقت، تأمین مایحتاج اولیه آسیب‌دیدگان و بازسازی مناطق بحران‌زده، نشان می‌دهد که استان‌های معین نقش بسیار مؤثری برای ارائه بهترین و سریع‌تر خدمات در مرحله امداد و نجات، اسکان و بازسازی مناطق بحران‌زده دارند.

آنچه مسلم است، در مناطق بحران‌زده در حین و چند مدتی پس از آن شرایط عادی حاکم نبوده و علاوه بر مختل شدن روند عادی زندگی، امکان ارائه خدمات توسط نیروهای بومی و بکارگیری امکانات و تجهیزات آنها در کل منطقه یا در جبهه خاصی از استان یا شهر آسیب‌دیده نیست.

سرعت دسترسی به مناطق آسیب‌دیده توسط نیروهای سایر استان‌ها، رابطه مستقیمی با موقعیت مکانی استان معین نسبت به استان یا شهر هدف دارد و چنانچه زیرساخت‌های حمل‌ونقل بین آنها مناسب باشد، شاهد ورود سریع‌تر نیروها و امکانات استان‌های معین به مناطق آسیب‌دیده از جبهه‌های کاری مختلف خواهیم بود و از سوی دیگر هر چقدر از مناطق آسیب‌دیده دور می‌شویم، به همان نسبت نیز زمان بیشتری برای حضور نیروهای امدادرسان و خدمات‌رسان نیاز است.

داشتن یک برنامه مدون و از پیش تدوین‌شده برای استفاده در استان هدف، می‌تواند نقش استان معین را در منطقه آسیب‌دیده بهتر و پررنگ‌تر و اثرگذاری آن را بیشتر کند.

علاوه بر تدوین یک برنامه عملیاتی قبل از بحران، تبادل اطلاعات بین استان هدف و استان معین در سطح کلان و جزء، به‌ ویژه تبادل اطلاعات بین دستگاه‌های اجرایی متناظر در شرایط عادی در حوزه‌های مختلف کاری، کار استان معین را در هنگام وقوع بحران آسان‌تر کرده و زمینه را برای ارائه خدمات مطلوب و سریع فراهم می‌کند.

از سوی دیگر استان معین نیز باید از قبل برنامه‌ ریزی لازم را داشته و با تقویت زیرساخت‌های خود در سطح استان، به ‌ویژه در مرزهای مشترک با استان هدف این اثرگذاری را تقویت کند.

از جمله موارد دیگری که برای اثرگذاری بیشتر استان‌های معین توصیه می‌شود، برگزاری جلسات مشترک و مداوم بین استانی، برگزاری مانورهای مشترک و واقعی در محل‌های هدف است.

یکی دیگر از مواردی که نیاز است، برای بازدهی بیشتر عملکرد استان معین در استان هدف مد نظر باشد، تقسیم بندی مناطق یا شهر هدف و واگذاری هر بخش از آن به شهرستان مشخصی از استان معین است. زیر تقسیم کار اثربخشی بیشتر را همراه خواهد بود، به ‌منظور اثربخشی بیشتر حضور استان معین در استان هدف در مواقع بحرانی، لازم است گام‌های عملیاتی زیر مد نظر قرار گیرد.

انتخاب استان معین براساس شاخص‌های اثرگذار از جمله موقعیت مکانی، منابع انسانی، توان تجهیزاتی و ...، بهتر است استان‌های دوردست به‌عنوان استان پشتیبان استان معین انتخاب شود.

داشتن یک برنامه عملیاتی (دربرگیرنده نحوه برقراری ارتباط مشترک، نحوه ورود، نحوه اقدام، نیروها و امکانات مورد نیاز و مواردی دیگر از این قبیل) برای اجرا در استان هدف، این برنامه قبل از بحران باید به‌طور مشترک توسط استان معین و استان هدف تهیه شود.

تهیه یک بانک اطلاعاتی جامع و کاربردی از استان هدف و آن هم قبل از بحران که به طور مشترک توسط استان معین و استان هدف تهیه می‌شود، این بانک اطلاعاتی می‌تواند بین دستگاه‌های اجرائی متناظر استان معین و استان هدف تهیه و علاوه بر حفظ سطوح دسترسی به آن، توسط استان معین مورد استفاده قرار گیرد.

برگزاری جلسات مدیریتی و عملیاتی متعدد و مستمر غیرسمبلیک بین استان هدف و استان معین قبل از بحران و در شرایط عادی و برگزاری مانورهای متعدد واقعی و مشترک در استان هدف و در مناطق مختلف آن. این مانورها بهتر است، هم جمعی و گروهی در قالب یک مدیریت واحد و هم تخصصی بین دستگاه‌های اجرائی متناظر قبل از بحران و به کرات انجام شود.

موارد ذکرشده علاوه بر موارد مد نظر بین استان معین و استان هدف در زمان بحران، بین شهرستان‌های معین و شهرستان‌های هدف در سطح کشور به‌ویژه کلان شهر تهران برای مواقع ضروری و بحرانی مورد استفاده خواهد بود.

گرچه در سال‌های اخیر طرح‌ها و اقدامات مناسبی در مورد فعال‌سازی استان‌های معین برای ارائه بهترین خدمات به آسیب‌دیدگان در مواقع بحرانی در سطح کشور انجام شده است، ولی این اقدامات کافی نبوده و با توجه به بحران‌های متعدد کشور، برای مواجه با بحران‌های آتی از جمله زلزله‌های احتمالی در اماکن جمعیتی، شهرهای بزرگ و کلان شهرها به‌ویژه شهر تهران، باید برنامه‌ریزی بیشتر و وسیع‌تری در نحوه بکارگیری استان‌های معین در مواقع بحرانی به‌عمل آید، هرچند که طی 10 سال اخیر جایگاه، نقش و فعالیت استان‌های معین در کلان شهر تهران تنها یک شعار زیبا بوده است.