به گزارش خزرتیترخبر و به نقل از روابط عمومی علوم پزشکی مازندران ، عملکرد بهورزان یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین عوامل در موفقیت نظام مراقبت‌های اولیه سلامت است؛ انسان‌های پاک و پرتلاشی که از ارزشمندترین و موثرترین سرمایه‌های انسانی برای تحقق اهداف راهبردی سلامت هستند و خدمات آن‌ها در گستره تمامی ابعاد سلامت و در محروم‌ترین نقاط کشور، تأثیرات شگرفی بر ارتقای شاخص‌های سلامت در مناطق روستایی داشته است.

بهورزان درواقع نيروهاي بومي در مناطق روستايي هستند كه پس از شركت در آزمون‌هاي مربوطه، در خانه بهداشت روستاها فعالیت می‌‌کنند، درحقيقت دوره آموزشي بهورزان در اكثر شهرستان‌هاي استان در آموزشگاه‌هاي بهورزي و توسط مربياني كه کارشناس یا کارشناس ارشد دوره‌دیده هستند، برگزار مي‌شود.

بهورزان علاوه‌ بر دروس نظری، دوره‌هاي ميداني را نيز مي‌گذرانند كه در محيط روستا و خانه‌های بهداشت نمونه حضور پيدا مي‌كنند و مهارت‌هاي لازم را به‌دست می‌آورند و پس از فارغ‌التحصيلي نيز وارد عرصه كار مي‌شوند و خدماتشان را ارائه مي‌دهند.

خدماتي كه بهورزان ارائه مي‌دهند، شامل بحث‌هاي مربوط به بهداشت آب، بهداشت محيط روستا، سلامت كودكان، بهداشت مادران و... است، امروزه به‌دلیل تغییر در الگوهای جمعیتی و شیوع بیماری‌های غیرواگیر نيز بهورزان اغلب روي سلامت ميانسالان و سالمندان بيش‌تر متمركز شده‌اند، در گروه نوجوانان نيز نوجوانان شش تا 18 سال را در چهار مقطع (اول، سوم و هفتم ابتدایی و دهم متوسطه) ارزيابي می‌کنند؛ همچنين با كمك بهورزان توانسته‌ايم حدود ۱۰ بیماری مهلک واگیر را از طريق واكسيناسيون كودكان كنترل كنيم.

در دهه 60 با توجه به محرومیت و مشکلات بهداشتی و توسعه‌ای روستاها كمبود پزشك و دردسترس‌نبودن پزشكان در جوامع روستايي، دولت وقت با اصلاح ساختار، در وزارت بهداشت و طراحی نظام شبکه اقدام به تأسيس خانه‌هاي بهداشت در روستاها كرد و در پي آن، با به‌كارگيري نيروهاي بومي روستاها در جايگاه بهورز، حركتي عظيم را در راستاي بهبود خدمات سلامت و بهداشت در روستاها رقم زد.

اين اقدام تأثير زيادي بر تغيير الگوهاي سلامت جامعه روستايي گذاشت و به‌تبع آن آمار مرگ‌ومير، به‌ويژه در بين كودكان زير پنج سال، براثر بيماري‌هاي عفوني شايع به‌شدت كاهش يافت، با وجود ‌اين، به‌گفته فعالان اين حوزه، بهورزان در اين راه با مشكلات و چالش‌هاي زيادي رو‌به‌رو هستند؛ ازجمله اين‌كه حقوقشان متناسب با حجم کارشان نيست و همچنين از لحاظ شغلي امكان ادامه تحصيل يا ارتقاي شغلي ندارند كه اين موارد مستلزم توجه مسئولان و بازنگري‌هاي در اين خصوص است.

به‌گفته فعالان اين حوزه، بهورزان به‌قدري توانايي دارند كه مي‌توانند در مباحث و نيازهاي جديد اجتماعي نيز ورود كنند؛ چراكه در جوامع روستايي بهورزان جايگاه ويژه‌اي دارند و در بين مردم روستا، نمایندگان و شوراهای روستایی از منزلت خاصي برخوردارند.

در استان مازندران نیز هم‌اکنون بهورزان در صعب‌العبورترین و دوردست‌ترین مناطق استان ازجمله سنه‌کوه میاندرود، دونا، مرکز اوز شهرستان نور، کلایه ولج در مرکز اشکور رامسر، نشل در مرکز بایجان آمل، نیالا از مناطق کوهستانی و صعب‌العبور گلوگاه و بادابسر در مرکز چناربن هزارجریب نکا و... خدمات خود را به مردم ارائه می‌دهند.

روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی مازندران هم در راستای اطلاع‌رسانی و ارتقای سطح آگاهی مردم دیار همیشه‌سبز مازندران نسبت به میزان سلامتی خود و حفظ این گوهر ارزشمند دست به امری مهم زده و با ترویج فرهنگ خودمراقبتی از طریق بهورزان سعی بر بالابردن سطح سلامت مردم مازندران دارد.

در همین ارتباط معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران درباره ميزان تأثيرگذاري بهورزان در سلامت جامعه روستايي گفت: بسياري از بيماري‌هاي شايع مثل اسهال و استفراغ و ذات‌الريه كه در گذشته باعث مرگ بسياري از كودكان مي‌شد، درحال‌حاضر بسيار كاهش يافته؛ تا جايي‌كه حتي در برخي روستاها اين آمار به صفر رسيده است.

حسين رنجبران اظهار داشت: بيماري‌هاي امروزي عمدتاً انواع بيماري‌هاي غيرواگيردار و در حوزه بيماري‌هاي متابوليك يا حوادث است و بيماري‌هاي عفوني كه تا پيش از احداث خانه‌هاي بهداشتي شايع بود، برخی از بیماری‌ها حذف و تعداد بسیاری تحت کنترل درآمده‌اند؛ چون بهداشت آب و همچنين بهداشت فردي روستاييان به‌كمك بهورزان ارتقاء پيدا كرده و با مراقبت‌های بهداشتی و درمانی اولیه و درمان‌های ساده علامتی این‌گونه بيماري‌ها كنترل شده است.

وی ادامه داد: بهورزان همچنين در آموزش مادران باردار و شیرده بسيار مؤثر بوده‌اند؛ در بحث تغذيه با شير مادر بسيار خوب عمل كرده‌اند و به همين دليل مرگ‌ومير كودكان زير پنج سال بسيار كم شده است، همچنين مرگ مادران باردار در روستاها نيز به‌ندرت اتفاق می‌افتد؛ به‌طوري‌كه زمانی در سطح کشور به‌ازاي هر ۱۰۰ هزار تولد زنده ۱۴۰ مادر باردار فوت مي‌كرد، اما الان در استان مازندران اين میزان به 3/27 در 100 هزار تولد زنده رسيده است كه اين تغييرات عمدتاً به‌ دليل حضور بهورزان در روستاها، ايجاد دسترسي و ارائه خدمات اوليه بهداشتي بوده است.

ارتقاي فرهنگ تغذیه سالم و فرهنگ تحرک بدنی در روستاها به‌كمك بهورزان

رئیس مرکز بهداشت استان مازندران در ادامه افزود: از ديگر خدماتي كه بهورزان به مردم ارائه مي‌دهند، مي‌توان به حضور دائمي آن‌ها در روستا اشاره كرد كه در خارج از ساعات اداري نيز حضور دارند و به‌دلیل حضورشان و بومي‌بودنشان با مشكلات مردم بيش‌تر آشنا هستند و به‌اصطلاح اثربخشي لازم را دارند، علائم خطر به بهورزان آموزش داده شد تا درصورت حضورنداشتن پزشك،  اقدامات لازم را به‌موقع انجام بدهند.

جالب است بدانيد كه خدمات بهورزان از حيطه بيماري‌هاي واگيردار خارج شده و به وادي بيماري‌هاي غيرواگيرداري همچون ديابت و فشارخون گسترده شده است؛ بنابراين بهورزان با آموزش‌هاي لازم و توانمندي‌هايي كه دارند و همچنين با ابزارهايي كه در خانه‌هاي بهداشت وجود دارد، مثل «گلوكومتر، فشارسنج، ترازو، قدسنج و...»، بسته‌های آموزشی، توده بدني اشخاص را مشخص مي‌كنند، برنامه‌هاي ورزشي در روستاها اجرا مي‌كنند و مشاركت را ترويج مي‌دهند و به‌مرور زمان باعث مي‌شوند كه در روستاها علاوه‌بر ارتقاي فرهنگ غذاي سالم، فرهنگ تحرک بدنی نيز ارتقاء پيدا كند.

همچنين بهورزان در شناخت زودهنگام بيماري‌هايي همچون فشارخون و ديابت نقش اساسي دارند و با توجه به اين‌که درحال‌حاضر  بیماری‌های نظیر دیابت و فشارخون بین 40 تا 50 درصد افراد از وقوع بیماری‌های خود مطلع نیستند؛ بیماری‌هایی که ممكن است فرد به آن مبتلا شده باشد، اما علائمش را نداشته باشد.

بهورزان مي‌توانند به‌مرور زمان و با برخی آموزش‌ها و استفاده از ابزارهاي ساده‌ای كه در دسترس دارند، به‌موقع اين‌گونه بيماري‌ها را تشخيص داده و پس از ارائه درمان‌هاي اوليه، درصورت نياز بيمار را به پزشك ارجاع دهند تا اقدامات كامل‌تر هم انجام شود.

روستاهاي عاري از دخانيات، ثمره تلاش بهورزان

رنجبران تصريح كرد: با توجه به اين‌كه بهورزان از مردم بومي منطقه هستند، درنتيجه تمام آموزش‌هاي ما را بومي‌سازي مي‌كنند؛ به‌طوري‌كه برای مثال بهورزان در توسعه روستايي هم مداخله مي‌كنند؛ يعني شاهديم كه حتي بهورزان در شوراهاي روستاها نيز عضوند؛ چون افرادي هستند كه در روستاها تأثير زيادي مي‌گذارند و همين توانمندي بهورزان باعث شده كه بسياري از مشكلات شايع كه ناشي از سبك زندگي است، برطرف شود.

مثلاً در میان بانوان روستايي كم‌تحركي‌هایي مشاهده مي‌شود؛ به همين دليل بهورزان برخی برنامه‌هاي ورزشي همچون پياده‌روي را به‌صورت همگاني در روستاها برگزار مي‌كنند، همچنين در بحث الگوي تغذيه نقش بهورزان بسيار پررنگ است؛ به‌طوري‌كه درباره مصرف مواد قندی و نمک كه غالباً بيش از اندازه است، آموزش‌هايي به خانواده‌ها ارائه مي‌دهند و ميزان مصرف آن را را به حد نرمال مي‌رسانند.

وي ادامه داد: بهورزان ما در حذف دخانيات در جامعه روستايي نیز اخيراً نقش بسيار قابل‌توجه‌اي ايفا كرده‌اند؛ به‌طوري‌كه برخي روستاها با همكاري بهورزان عاري از دخانيات شده و روستاي سالمی ايجاد كرده‌اند، درواقع همه اين فعاليت‌ها تحت عنوان برنامه‌هاي مشاركتي اجرا مي‌شود، يعني بهورزان كمپين‌هايي مانند كمپين حذف دخانيات و كمپين اصلاح سبك تغذيه را برگزار و سبك زندگي مردم روستا را اصلاح مي‌كنند كه اين تغييرات عمدتاً باعث پيشگيري يا كاهش بيماري‌هاي شايعي مانند دیابت، فشارخون و بیماری تنفسی و حتی برخی از سرطان‌ها شده است.

رنجبران با اشاره به اين موضوع كه در استان مازندران یک‌هزار و 137 خانه بهداشت وجود دارد، تصريح كرد: درحال‌حاضر حدود دوهزار نفر بهورز در استان مازندران فعاليت مي‌كنند كه عمدتاً خانم هستند، درواقع به‌ازاي هر 500 نفر جمعیت ساکن در روستا، يك بهورز خانم وجود دارد و درصورتي‌كه جمعيت بیش از 800 نفر باشد، يك بهورز آقا نيز استخدام مي‌شود كه علاوه‌بر روستاهای دارای خانه بهداشت، روستاهای کوچک اطراف را نيز پوشش مي‌دهند.

عدم ارتقاي شغلي و كم‌بودن حقوق مشكلات عمده بهورزان

رئیس مرکز بهداشت استان مازندران درباره مشكلات و چالش‎هاي عمده بهورزان گفت: بهورزان با مشكلات و چالش‌هاي زيادي روبه‌رو هستند؛ برای مثال يكي از مشكلات بهورزان ماهیت شغلشان است كه موظفند به‌صورت ثابت ساليان سال و تا زمان بازنشستگي‌ در روستا حضور داشته باشند؛ همچنين نوع شغلشان به‌گونه‌اي است كه ارتقای درجه و جايگاه ندارند؛ مثلاً يك فرد ۳۰ سال تحت عنوان بهورز باقي مي‌ماند.

از سوي ديگر در برخي روستاها كه به‌دليل مهاجرت، مدرسه روستا تعطيل شده، تحصيل فرزندان بهورزان دچار مشكل شده و بهورز به‌ناچار فرزندان خود را براي ادامه تحصيل بايد به شهر بفرستد و خودش در روستاها باقي بماند كه اين اقدام نگراني‌ها و دغدغه‌هاي بهورز را به‌همراه دارد.

رنجبران تأكيد كرد: بحث حقوق بهورزان چالش بعدي آن‌هاست؛ چراكه حقوق اين افراد اصولاً به‌نسبت فعالیت‌های جدیدی که كه برايشان تعريف شده، قابل‌توجه نيست، درواقع بهورزان همه‌نوع خدماتي ارائه مي‌دهند و در هرخدمتی كه قرار باشد در نظام سلامت كشور جامعيت پيدا كند، بهورز يكي از اجرا‌كننده‌هاست؛ بنابراين ممكن است كارها و نيازهاي جديدي ايجاد شود و بهورز نيز با توجه به آموزش‌هايي كه در گذشته ديده، نتواند نيازهاي جديد مردم روستا را برطرف کند و اجراي آن مستلزم اين باشد كه برخی مهارت‌هاي جديد را با حجم عملياتي بسيار بالا كسب كند.

برای مثال درحال‌حاضر ۴۴ درصد جمعيت روستاها را ميانسالان تشكيل مي‌دهند؛ بنابراين بهورز بايد هر سه سال يك‌بار ميانسالان منطقه را به‌طور كامل ارزيابي كند، اگر اين افراد ديابت داشته باشند، بايد به‌صورت ماهانه از آن‌ها مراقبت كند كه براساس آمار انتظار مي‌رود در هر روستا با جمعیت حداقل یک‌هزار نفر فرد ديابتي وجود داشته باشد كه اين رقم بالايي است و بهورز بايد هر ماه از اين افراد مراقبت كند؛ درنتيجه بايد براي آن‌ها برنامه‌ريزي كند، سبك زندگي‌ آن‌ها را تغيير دهد، رژيم‌هايشان را پيگيري كند، پيگير مصرف داروهايشان باشد و مواردي از اين قبيل كه باعث مي‌شود حجم كار بهورزان بسيار بالا رود؛ درنتيجه آن‌ها انتظار دارند حقوقی متناسب با ميزان كاري خود دريافت كنند؛ اما واقعیت این است كه حقوق بهورزان اصولاً براساس نظام هماهنگ کشوری پرداخت مي‌شود.

فرسودگي شغلي در كمين بهورزان

وي ادامه داد: همچنین بهورزان اغلب به ارتقاي تحصيلي تمايل دارند؛ اما در اين مورد محدوديت دارند و با همان ميزان تحصيل كه در ابتدا جذب شده‌اند، با همان نيز بايد بازنشسته شوند؛ درغيراين‌صورت احتمال دارد شغلشان را از دست بدهند.

استرس ناشی از ابلاغ فعالیت‌های متنوع و جدید، زمان‌بربودن برخی خدمات، مشاهده توسعه شغلی در دیگر رده‌های شغلی در مقابل عدم امکان رشد و توسعه در شغل بهورزی، عدم تناسب موضوعات جدید حوزه سلامت با سطح تحصیلی پایه و سطح ادراکی بهورزان، نادیده‌گرفتن نظرات بهورزان در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های سلامت روستایی و برنامه‌های بهداشتی و کار در یک محیط ثابت کاری ازجمله علل فرسودگی شغلی بهورزان به‌شمار می‌آید.

معاون بهداشتي دانشگاه علوم پزشکی  مازندران در پاسخ به اين سوال كه شما به‌نمايندگي از بهورزان چه خواسته‌اي از دولتمردان و مسئولان كشوري داريد، گفت: خواسته ما از دولتمردان اين است كه توسعه را به روستاها بياورند (مثل بهبود وضعیت آب و راه، به‌ويژه در مناطق كوهستاني)، فرصت‌های آموزشی ضمن خدمت برای بهورزان فراهم کنند تا بهورزان بتوانند به‌صورت پودماني در حين خدمت برخی آموزش‌ها را ببينند و بعد از ارتقای سطح علمی و مهارتی برخی درجات و گرفتن گريدهاي علمي بتوانند افزایش حقوق و همچنین ارتقای شغلی متناسب با افزایش سطح تحصیلی داشته باشند.

همچنين انتظار داريم براي تحصيل فرزندان بهورزان تسهيلاتی قائل شوند، در بحث فناوري و دسترسي به اينترنت بهورزان نيز براي استفاده از علم روز انتظار همياري داريم، علاوه ‌بر اين از دولتمردان و مسئولان انتظار داريم كه در مباحث بيمه درماني و موارد اينچنيني به جامعه بهورزان بيش‌تر و بهتر توجه شود.

حضور پررنگ بهورزان را در مباحث اجتماعي انتظار داريم

رنجبران تأكيد كرد: طي سال‌هاي اخير نيازهاي جديدي تحت عنوان نيازهاي اجتماعي سلامت مطرح شده است كه انتظار داريم بهورزان در اين مباحث هم وارد شوند؛ مباحثي همچون اعتياد، خشونت، طلاق، ازدواج و ارتباطات اجتماعی و... كه بهورزان مي‌توانند با گذراندن آموزش‌هاي جديدتر و استفاده از روش‌هاي نوين در روستاها در حل این معضلات کارآمدتر عمل کنند.

همچنين اميدواريم تمهيداتي انديشيده شود تا منافعی براي بهورزان ايجاد شود؛ مثلاً در روستاهايي كه بحث زباله به يك معضل و مشكل تبديل شده است، اگر بتوانيم از تفکیک زباله از مبدأ و تغییر ماهیت آن درآمدي حاصل كنيم، مثل توليد كود، كه با استفاده از زباله‌هاي‌ تر صورت مي‌گيرد، سود ثابتی نصیب مردم روستا می‌شود؛ این منافع اقتصادی به تداوم مداخلات سلامت‌محور در روستاها نیز منجر خواهد شد. اين‌ها جزو كارهاي جديدي است كه مي‌تواند مشاركت و همبستگي مردم را ارتقاء بدهد و توسعه روستا را بيش‌تر كند؛ زیرا همان‌طوركه مي‌دانيد، در اغلب روستاها سطح درآمد پايين است و بهورزان نمي‌توانند نسبت به اين مسأله بي‌تفاوت باشند؛ چرا كه بهورزان خط مقدم سلامت محسوب مي‌شوند و از آن‌جا كه با دهيارها، نماينده‌هاي شهرستان‌ها و مردم روستا در ارتباطند، تأثیر زیادی خواهند گذاشت.

به‌عبارت ساده‌تر، معتقديم بهورزان نماينده حوزه سلامت در روستاها هستند و مي‌توانند حمايت‌طلبي و مطالبه‌‌گری كنند و با مهارت‌هايی جديد، نيازهاي اجتماعي جديد را برطرف سازند.

بهورزان، عامل توسعه پایدار روستایی

مهرانه کاظمیان، کارشناس ارشد دانشگاه علوم پزشکی مازندران، هم درمورد بهورزان گفت: به‌باور من بهورز فردی عاشق خدمت به هم‌نوع است که با عشق فراوان برای ارتقای سلامت اجتماعی در روستا و مناطق کم‌تربرخودار و برای روستاییان و عشایر تلاش جهادی می‌کند.

در واقع فردی که روستا را برای محل خدمت خود انتخاب کرده، گفتمان مهرورزی و فرهنگ بومی را خوب می‌داند و در این زمینه خدمات متنوعی ارائه می‌کند.

وی با اشاره به این‌که نقش بهورزان در ارتقای سلامت روستانشینان ممتاز و گاه سرنوست‌ساز است، گفت: این سربازان جبهه بهداشت در تحقق شعار پیشگیری بهتر از درمان است یک پیشران هستند و امروزه تمامی کودکان روستا و عشایری، حتی قبل از متولدشدن، دست‌های بهورز را از روی شکم مادر خود حس کرده‌اند.

بهورزان کودکان و مادران را علیه برخی بیماری‌ها واکسینه و بدین‌طریق از بیماری‌های مختلف جلوگیری کرده‌اند و از سوی دیگر برای متولدشدن نسل سالم و بانشاط، خدمت ماندگار انجام می‌دهند و ناجی شهروندان محروم از بیماری‌های واگیر و غیرواگیر هستند.

کاظمیان همچنین مازندران را در زمینه ارائه خدمات به مناطق روستایی و عشایری از استان‌های پیشرو در کشور دانست و افزود: طیف بهورزان در ارتباطی توأم با صمیمیت و باورپذیری توانسته‌اند میزان مرگ‌ومیر مادران را به‌علت عوارض حاملگی و زایمان به‌میزان قابل‌توجهی کاهش دهند و این دستاورد عظیم به‌معنای جلوگیری از کاهش مرگ  مادران عشایری و روستایی است. این آمار کاهش مرگ‌ومیر نیز در زمینه‌های دیگر پیشرفت قابل‌توجهی داشته است.

وی همچنین نقش بهورزان را در آرامش خاطر روستانشینان محوری خواند و گفت: جایگاه و ارزشمندی خدمات بهورزان بر همگان هویداست و  زمانی این خدمات نمایان می‌شود که در نقاط دوردست مناطق عشایری کشور با ارائه خدمات‌ بهداشتی‌ لازم‌ به‌ روستاییان و عشایر از بروز انواع ‌بیماری‌ در جامعه‌ پیشگیری می‌کنند،بهورزان‌ نه‌‌تنها موجب ارتقای ‌سلامت‌ جسمانی روستاییان‌ و عشایر می‌‌شوند، بلکه‌ اثرات آن کمک به سلامت‌ جامعه‌ شهری‌ نیز ماست.

کاظمیان با بیان این‌که روز ۱۲ شهریور به‌مناسبت روز بهورز از زحمات فراوان جامعه بهورزان تقدیر می‌شود، گفت: مردم در تمام روزها قدردان زحمات بهورزان هستند و از سوی دیگر بهورزها در فرهنگ پیشگیری موفق عمل کرده و توانسته‌اند خدمات بسیاری در مناطق روستايي و شهري ارائه کنند.

 وی تصریح کرد: براساس گزارش سال 2008 سازمان جهاني بهداشت، بهورزان فعال در خانه‌هاي بهداشت عامل اصلي كاهش مرگ‌ومير و افزايش اميد به زندگي در روستاها هستند و نقش آنان روزبه‌روز آشکارتر می‌شود.

این کارشناس ارشد دانشگاه علوم پزشکی مازندران با بیان این‌که بهورزان افرادی متخصص و دارای تحصیلات آکادمیک هستند، اظهار داشت: بهورزان با نگاه پیشگیری از بیماری‌ها آموزش می‌بینند و اگر امروزه شاهد ریشه‌کن‌شدن بیماری‌هایی همچون فلج اطفال، کاهش مرگ‌ومیر کودکان و مادران و انواع بیماری‌های واگیردار در کشور هستیم، نتیجه تلاش و اخلاص بهورزان‌ است و باید زحمات آنان را در راستای ارتقای سلامت جامعه ارج بنهیم.